Deprem kuşağında yer alan Türkiye’de depremden önce alınacak önlemler konusunda bilgi sahibi olmak ve bu önlemleri almak, riskleri ve hasarı en aza indirmede etkilidir. Deprem gerçeğini göz ardı etmeden eyleme geçmek, hem can kayıplarını hem maddi zararları önlemeye yardımcıdır. Mantıklı bir eylem planı çıkarmak deprem sırasında panik olmadan hareket etmeye katkı sağlarken, deprem sonrası kurallara uymak can güvenliğini sağlamak adına mühimdir. Bunların yanı sıra; binaların zemin ve döşeme güçlendirmeleri ile birlikte depreme hazırlıklı olmasını sağlamak da en etkili hasar azaltma adımlarından biridir. Peki depremden önce ne yapmalıyız ve deprem riski yüksek ülkemizde nasıl bir korunma stratejisi uygulamalıyız?
Deprem Öncesi Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Deprem, şiddetine ve bölgedeki yapı yoğunluğu ile yapı kalitesine bağlı olarak son derece yıkıcı sonuçlar doğurabilir. Özellikle yapılaşmanın, dolayısıyla nüfusun yoğun olduğu bölgeler deprem anında ciddi risk altındadır. Bu nedenle hem fay hattından geçen hem fazla yapılaşma olan bölgelerde depremden önce alınacak önlemler bina hasarını ve can kaybı riskini minimize edebilir. Nitekim depremden önce yapılması gerekenler doğru uygulandığında can kayıpları ve maddi-manevi zararlar da büyük ölçüde azaltılabilir, hatta tamamen engellenebilir.
O halde depremden önce ne yapmalıyız ve kayıplara karşı nasıl önlem almalıyız, ayrı başlıklar altında inceleyelim.
Eylem Planı Oluşturmak
Deprem öncesinde yapılması gerekenler deprem anındaki olası eylem planının belirlenmesi ile başlar. Ancak eylem planı oluşturma aşamasında yapılacaklar, mevcut çevre koşulları ve yapının sağlam olup olmaması gibi birçok faktöre göre değişiklik gösterir. İyi düşünülen bir eylem planı deprem anına hazırlıklı olmayı sağlayarak olası risk anlarında kişinin nasıl hareket etmesi gerektiğini gösterir. Böylece depreme hazırlıksız yakalanarak panikle hareket etme ya da düşüncesizce sağa sola koşma ihtimali en aza indirgenir. Bu nedenle depremden önce yapılacaklar arasında en önemlisi şu adımlara dikkat ederek bir hareket planı çıkarmak olmalıdır:
- Hazırlanan planın çeşitli aralıklarla uygulanarak pekişmesi gerekir. Bu sayede deprem olurken kişinin nasıl hareket edeceği alışkanlık haline gelir.
- Eylem planı oluştururken farklı senaryoların denenmesi önemlidir. Böylece evde, iş yerinde, dışarıda ya da evin farklı bölümlerinde depremle karşılaşma halinde en ideal tahliye adımları uygulanmış olur.
- Evden çıkma planı oluştururken nasıl çıkılacağı, nereden çıkılacağı ve dışarıda nerede toplanılacağı gibi unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır.
- Bu aşamada depremden önce alınacak önlemler arasında bir diğer önemli hazırlık da evde yangın tüpü bulundurmaktır. Çünkü deprem esnasında çıkan yangınların birçoğu bu şekilde fazla büyümeden önlenebilir. Bu sayede yangın riski ortadan kaldırılabilir.
Siz de bu önlemleri göz önünde bulundurarak deprem nedeniyle oluşabilecek yaralanma riskini minimize edebilirsiniz.
Yapısal Olmayan Zararları Önlemek
Riskleri minimuma indirmek için depremden önce alınacak önlemler arasında yapısal olmayan zararları önlemek de bulunur. Bu zararlar, genellikle yapının doğrudan taşıyıcı yapısı ya da malzeme kalitesi ile değil, evdeki eşyaların dizilimi ile ilişkilidir. Dolayısıyla depremden önce ne yapmalıyız diyenler için şu tip faktörleri gözden geçirmek hayat kurtarıcı olabilir:
- Bulunulan ortamda kişinin üzerine düşme ihtimali olan mobilyaların dolap kapakları mekanik kilitler takılarak kilitlenmeli; kitaplık, vitrin gibi mobilyalar duvara sabitlenmeli, raflar üzerindeki tehlike yaratabilecek cam benzeri eşyalar alt kapaklara yerleştirilmelidir.
- Elektrik ve doğal gaz sistemleri rutin olarak kontrol edilmelidir. Böylece deprem sonrasında kaçak oluşma ihtimali önlenebilir.
- Tüple çalışan şofben benzeri gereçler kullanım dışı halde mutlaka kapalı tutulmalıdır.
- Enerji kaçağı yaratabilecek elektrik kablosu veya avize gibi her tür eşyadan uzak durulması gerekir. Dışarıdayken depremin gerçekleşmesi halinde ise enerji hatları ve direklerden kaçınılmalıdır.
- Giriş kat dairelerde dış kapılar dışarı açılacak şekilde planlanmalıdır. Çünkü içeri açılan kapılar sıkışma tehlikesi yaratabilir.
Tüm bu önlemleri almanın yanı sıra çocukları deprem öncesinde yapılması gerekenler konusunda bilgilendirmek, ailecek koordine bir şekilde hareket etmeyi kolaylaştırır.
Deprem Çantası Hazırlamak
Deprem sırasında doğru şekilde dışarı çıkmak mümkün olsa da hazırlıksız hareket etmek sonradan büyük sorunlar yaratabilir. Bunu önlemenin en etkili yolu ise depremden önce yapılacaklar arasına deprem çantası hazırlığını eklemektir. Çünkü ilk panik anında dışarı çıktıktan sonra, kişinin yanında en azından hayatı idame ettirecek temel eşyaları bulundurması bazen çok önemli olabilir. Örneğin; soğuk havada dışarı çıkınca üşümemek, aç veya susuz kalmamak ya da nakit para bulundurmak gerekir. Ayrıca çantadaki el feneri ve düdük gibi eşyalar ekipler tarafından daha kısa sürede fark edilmeye yardımcı olur.
Bütün bunların yanı sıra; deprem anında veya sonrasında acele hareket etme sonucu oluşan yaralanmaların tedavi edilmesi için temel ilk yardım eşyalarının da çantaya konulması gerekir. Ek olarak temel ilk yardım müdahale tekniklerini bilmek de oldukça faydalıdır. Böylece depremden önce alınacak önlemler en iyi şekilde tamamlanarak olası riskler en düşük seviyede tutulabilir. Ancak hazırlanan deprem çantasının 6 ayda bir kontrol edilmesi, deprem anında ulaşılabilecek bir alanda bekletilmesi gerekir.
Risk Analizi Yaparak Bina Sağlığını Tespit Etmek
Buraya kadar depremden önce ne yapmalıyız konusuna yapı dışı konular üzerinden baktık. Fakat yapının depreme dayanıklı olmadığı durumlarda ne yazık ki yukarıdaki gibi bireysel önlemler her zaman beklenen sonucu veremeyebilir. Dolayısıyla depremden önce yapılacaklar arasında en önemlisi, risk analiz çalışmaları yaparak yapıyı depreme dayanıklı hale getirmektir. Hazırlık, müdahale, iyileştirme aşamalarını barındıran risk analiz çalışmaları, her tür güvenlik açığını kapatarak depremin tetikleyebileceği bütün felaketlerden korunmaya yardımcı olur. Yapıyı tüm bileşenleriyle detaylı şekilde incelemeyi gerektiren risk analiz çalışmaları ise şu şekilde yürütülür:
- Öncelikle uzman firmalar aracılığıyla yapı hasar tespiti yapılır.
- Bulunulan yerin özelliklerine ve kullanıcı sayısına göre depremden önce yapılması gerekenler tüm detaylarıyla saptanır.
- Gereken durumlarda bina güçlendirme çalışmaları başlatılarak bina sağlığı artırılır.
- Alt yapı hasarlarını önlemek için periyodik bakımlar yapılarak doğal gaz, su, elektrik gibi tesisatlardan kaynaklanan sorunlar engellenir.
- Arızalı elektrik hatları ve jeneratör gibi araçlar tamir edilir.
- Deprem söz konusu olduğunda enerji hatları gelecek etkileşimleri hızlandırmaya yardımcı olur. Yani ortaya çıkan sonuçların çok daha ciddi olmasına neden olabilir. Bu yüzden depremden önce yapılması gerekenler kapsamında bu konuyla ilgili önlemler de alınacaktır.
Her binanın mutlaka risk analiz çalışmalarına tabi tutulması gerekir. Kimi zaman yapı üzerinde gözle görülür hasarlar olmasa bile deprem dayanımı fazlasıyla düşük olabilir. Detaylı analizler ise olası zayıf noktaların ve hasarların tespit edilmesini sağlayarak, gerektiği gibi düzeltilmesini sağlayabilir. Dolayısıyla depremden önce yapılması gerekenler arasında en önemlisi, risk analizleri ile birlikte yürütülen güçlendirme çalışmalarıdır.
Binayı Depreme Dayanıklı Hale Getirmek için Yapılması Gereken Nelerdir?
Binanın depreme dayanıklı olması, depremden önce alınacak önlemlerin verimini artırır. Çünkü yapı ne kadar kaliteli ve sağlamsa zemin titreşimlerine olan direnci de o kadar fazla olur. Dolayısıyla deprem sebebiyle yıkılma, çatlama vb. tehlikelerin tümü önlenmiş olur. Doğru güçlendirme çalışmalarının yapılması için uygulanan tekniklerden bazıları şunlardır:
Deprem Analizi
Deprem analizi, yerinde ya da laboratuvarda yapılan çalışmalar eşliğinde yapı yaşının ve sağlığının tespit edilmesi işlemidir. Özellikle bakımsız ve eski yapıların tespiti için büyük önem taşıyan deprem analizi, deprem yönetmeliklerine uygunluğu kontrol eder. Bunun için zemin, kolon, kiriş, perde kolon ve diğer taşıyıcı elemanların tümü uzmanlar tarafından değerlendirilir. Ayrıca proje künyesinde belirtilen malzemelerin kullanılıp kullanılmadığı ya da herhangi bir usulsüzlük olup olmadığı da deprem analizleri ile kolayca anlaşılır.
Yapının üzerine oturduğu zeminin sağlığı, maksimum dayanabileceği deprem şiddeti, taşıyabileceği yük gibi oldukça hassas değerlerin incelendiği deprem analizleri, mutlaka güvenilir firmalar aracılığıyla yaptırılmalıdır.
Yapı Sağlığı İzleme
Gelişen teknolojiler, yapı sağlığı izleme sistemleri sayesinde yapıya zarar verme ihtimali bulunan durum tespit edilmesini sağlar. Bu da çözümlerin zamanında geliştirilmesi, zararın minimize edilmesi anlamına gelir. Bu sistemler sayesinde yapının gündelik titreşimlerinden veriler elde edilerek binanın yaşlılık ve yorgunluk durumu tespit edilir. Deprem sırasında raporlama yapılarak güçlendirme çalışmalarına temel olabilecek veriler elde edilir. Yapı sağlığı izleme kapsamında tanımlama bilgilerini saklayan küçük metin dosyalarıdır. Bu metin dosyalarındaki verilerin işlenmesiyle bina güçlendirme çalışmalarının hangi alanlara yoğunlaşacağı da belirlenmiş olur.
Kolon Güçlendirme
Epoksi reçineler, püskürtme beton ya da çelik şeritler kolon güçlendirmede en çok tercih edilen yöntemler arasında yer alır. Tüm kolon güçlendirme çalışmaları Bina Deprem Yönetmeliği esaslarına uygun şekilde gerçekleştirilmelidir. Kolon güçlendirme çalışmalarıyla kolonlar üzerine binen ağırlığın azaltılması amaçlanır. Kolonun ya da kirişin betonarme, çelik veya lifli polimerlerle sarılması kullanılan yöntemlerden biridir. Ayrıca bölme duvar yapılarının güçlendirilmesi, temel güçlendirmeleri, taşıyıcı elemanlara çerçeve eklenmesi, perde duvar eklenmesi gibi yöntemler de bina güçlendirme çalışmaları kapsamında uygulanabilir. Özellikle depreme dayanıksız yapılar için depremden önce alınacak önlemler arasında en önemli olanlardan biridir.
Kiriş Güçlendirme
Binaların önemli taşıyıcılarından olan kirişler, başta deprem olmak üzere çeşitli dış faktörlere bağlı olarak yıpranabilir. Böyle durumlarda karbon fiber takviyeler, sarma tekniği, kompozit sargılar, ek kolon ya da kiriş eklenmesi gibi yöntemlere başvurularak kişilerin güçlendirilmesi mümkündür.
Zemin Güçlendirme
Zemin güçlendirme çalışmaları kapsamında en sık kullanılan yöntem dolgu yöntemidir. Bu yöntemde zemin danelerinin birbirine yaklaştırılarak aradaki hava boşluklarının doldurulması esastır. Gerekli görüldüğü durumlarda çimento, kireç, asfalt ya da bentonit gibi malzemelerin enjeksiyonuyla da zemin güçlendirme yapılabilir.
Döşeme Güçlendirme
Döşeme güçlendirme çalışmaları döşemenin taşıma kapasitesini artırmak amacıyla yapılır. Bu sayede betonun basınç dayanımı da artırılmış olur. En sık kullanılan yöntem FRP ile beton donatı sistemlerinin kullanılmasıdır. Bu yöntem sayesinde süneklik artırılır, korozyon onarımı gerçekleşir, kayma dayanımı güçlendirilir. Aynı zamanda düşük maliyetli bir uygulama olmasının yanı sıra uygulanabilirliği de kolaydır.
Güvenli Yapılar İçin: Beşoğlu Endüstri
Depremden önce alınacak önlemler, doğrudan yaşamınızı etkiler. Aslında birkaç basit güçlendirme çalışmasıyla çözülebilecek olan sorunları görmezden gelmek, deprem sırasında hayatınızı tehlikeye atabilir. Bu yüzden “Depremden önce ne yapmalıyız?” diye düşünürken, bina güçlendirme çalışmalarını da mutlaka önceliklendirmeniz gerekir.
Uzmanların da deprem önce alınacak önlemler listesinde ilk sıraya yazdığı bina güçlendirme çalışmaları alanında uzman, güvenilir firmalar tarafından yapılmalıdır. Karbon fiber güçlendirme alanında hizmet veren Beşoğlu Endüstri, binaların güçlendirilmesi için depremden önce yapılacaklar konusunda 25 yılı aşkın bir deneyime sahiptir. Yapı güçlendirme alanında teknolojik çözümler geliştiren, alanında uzman bir mühendis ekibiyle çalışan Beşoğlu Endüstri, dünya standartlarına bir projelendirme hizmeti sunar. Siz de bina güçlendirme çalışmaları için profesyonel destek almak isterseniz, hemen şimdi bizimle iletişime geçebilirsiniz.